1926-1939 Powstanie i organizacja Towarzystwa Bibliofilów

W okresie niezwykłego ożywienia w kręgach miłośników książek, do Torunia przybył z Warszawy Zygmunt Mocarski, by objąć posadę dyrektora Książnicy Miejskiej. Za jego sprawą Toruń wziął udział w ogólnopolskiej akcji zakładania towarzystw bibliofilskich, gdyż w czerwcu 1925 r. pełnił on funkcję sekretarza na I Zjeździe Bibliofilów Polskich w Krakowie. Na konferencji złożono wniosek z prośbą o zakładanie kręgów miłośników książki w większych polskich miastach. 15 stycznia 1926 r. w Książnicy Miejskiej przy ul. Wysokiej 16 odbyło się pierwsze, przedkonstytucyjne zebranie.

W spotkaniu wzięli udział: Zygmunt Mocarski, sędzia Tadeusz Pietrykowski, redaktor Marian Sydow i profesor Stanisław Tync. Na zebraniu dyskutowano nad nazwą towarzystwa, liczbą członków oraz zapoznano się z projektem statutu, przygotowanym przez Tadeusza Pietrykowskiego. Dwa tygodnie później, na wniosek Pietrykowskiego ustalono, że oficjalną nazwą związku będzie Towarzystwo Bibliofilów im. Joachima Lelewela. Marian Sydow zaproponował, by na sygnecie wydawniczym widniał profil głowy Joachima Lelewela, którego projekt i wykonanie zlecono Eugeniuszowi Przybyłowi, artyście i bibliofilowi, twórcy Konfraterni Artystów w Toruniu. Na patrona Towarzystwa wybrano Joachima Lelewela (1786-1861), jednego z największych historyków polskich. W dziedzinie bibliotekoznawstwa ustalił zakres, metodologię i systematykę badań. W swoim największym dziele Bibliograficznych ksiąg dwoje przedstawił swoje poglądy na temat bibliografii, którą utożsamiał z nauką o książce, czyli księgoznawstwem. Tym sposobem udowodnił, iż bibliografia jest nie tylko umiejętnością sporządzania spisów, ale przede wszystkim częścią badań naukowych rozumianych jako proces poznawczy. Jego badania rozpoczęły rozwój bibliologii jako odrębnej dziedziny wiedzy, której wybitni przedstawiciele to m.in. Estreicherowie oraz Ludwik Finkel. Pierwsze oficjalne zebranie Towarzystwa odbyło się 17 lutego 1926 r. w mieszkaniu Tadeusza Pietrykowskiego, w kamienicy przy ulicy Sienkiewicza. Wzięli w nim udział: Zygmunt Mocarski, sędzia Tadeusz Pietrykowski, dr Karol Kruszyński, pisarz Rajmund Scholz, kierownik biblioteki wojskowej Witold Zdzisław Fruziński, adwokat Ignacy Dziedzic, malarz Eugeniusz Przybył oraz redaktor Marian Sydow. Po trzech godzinach spotkania prezesem wybrano Mocarskiego, wiceprezesem Sydowa, sekretarzem Pietrykowskiego, a skarbnikiem Fruzińskiego. Zdecydowano, że członkowie Towarzystwa będą spotykać się w każdą pierwszą środę miesiąca w Książnicy lub mieszkaniach prywatnych. Zgodnie ze statutem, za główne założenia Towarzystwa przyjęto: krzewienie zamiłowania do książek, współdziałanie w podniesieniu ich poziomu typograficznego, pielęgnowanie najlepszych tradycji oficyn polskich, jak również nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z polskimi i zagranicznymi towarzystwami bibliofilów. Statut ograniczył liczbę członków do 20, a swym zasięgiem działania towarzystwo miało obejmować całą Polskę, a zwłaszcza region Pomorza. O przynależności nie decydowało ani wykształcenie, ani wykonywany zawód, czego dowodem jest to, że wśród bibliofilów toruńskich znajdowali się zarówno bibliotekarze, historycy, księgarze, drukarze, jak również nauczyciele, urzędnicy, prawnicy, lekarze oraz wojskowi.