Spotkania bibliofilskie i działalność Towarzystwa

Podstawową formą działalności Towarzystwa Bibliofilów są zebrania odbywające się w różnych miejscach, nawet w prywatnych mieszkaniach. Najczęściej są one organizowane w różnego rodzaju instytucjach lub placówkach naukowych, takich jak Książnica Miejska, Biblioteka Uniwersytecka, Biblioteka Lekarska, Towarzystwo Naukowe, Konfraternia Artystów, Biblioteka Szkoły Podchorążych Artylerii, Biblioteka Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, Drukarnia Toruńska, Muzeum lub Archiwum.

 

 

Na spotkaniach bibliofilskich omawiane są zagadnienia i referaty z różnych dziedzin dotyczących bibliofilstwa, bibliotekoznawstwa, drukarstwa i introligatorstwa. Można je podzielić na pewne grupy tematyczne, m.in. książka i jej dzieje, techniki druku, osobiste spotkania z książką (opowieści o własnych księgozbiorach), dawna i współczesna kultura w Toruniu, losy książki polskiej za granicą, udział w imprezach związanych z książką, obchody rocznic i jubileuszów, organizowanie sesji poświęconych zasłużonym bibliofilom, upowszechnianie wydawnictw Towarzystwa. Pod opieką Towarzystwa znajdują się również różne biblioteki i zbiory zapomniane lub jeszcze niezbadane. Jeśli spotkania odbywały się w prywatnych mieszkaniach, członkowie Towarzystwa zwykle prezentowali swój księgozbiór, np. Władysław Fruziński przedstawił zbiory biblioteki wojskowej DOK VIII, natomiast u Eugeniusza Przybyła dyskutowano o medalionach, sztuce kaszubskiej i koronkarstwie. W latach 1926-1939 odbyło się 58 zebrań. W wyniku braku wymaganej liczby obecnych członków nie odbyło się sześć spotkań. Na zebraniach wygłoszono 30 interesujących referatów, w tym 8 z nich przedstawił prezes Mocarski. Ze wszystkich wygłoszonych na spotkaniach odczytów na szczególną uwagę ze względu na poruszaną tematykę zasługują jego Szkoła drukarska profesora Pawła Patera w Gdańsku (29.10.1926), Polskie kalendarze XVI wieku (21.11.1928), Joachim Lelewel jako teoretyk bibliografii i bibliotekoznawstwa (22.11.1929). Wykład Książki pochodzenia rosyjskiego na wszechświatowym rynku antykwarskim (23.06.1931) był połączony z prezentacją zagranicznych katalogów oraz książki Historie de la Russie, pochodzącej ze zbiorów cara Mikołaja II. Podobną formę miał pokaz Dwie oprawy XVI wieku Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika (18.12.1931), na którym podziwiano piękne skórzane oprawy książek ze złoceniami, typu Grolierowskiego, należące przypuszczalnie do Henryka Walezego . 10 marca 1926 w związku z referatem pt. Stare rękopisy pochodzące z Archiwum Toruńskiego dotyczące historii Pomorza względnie Prus Królewskich Mocarski zaprezentował członkom Towarzystwa rękopisy związane z historią Pomorza i Prus Królewskich. Spotkanie zostało uświetnione odczytem wiersza dra Kruszyńskiego Marzenia bibliofila: do książki i książek. Z wygłoszonych referatów bardzo interesujące okazały się również odczyty Kazimierza Sochaniewicza O tzw. modlitewniku Warneńczyka (18.12.1929), O rekonstrukcji średniowiecznych kolekcji bibliotecznych (9.04.1930), Archiwum Toruńskie i jego znaczenie jako placówki naukowej (5.06.1930). Na szczególną uwagę zasługują również niezwykle ciekawe prezentacje Zenona Szusta O exlibrisach, połączone z pokazem rycin z ekslibrisami (29.04.1931); Michała Wieliczko-Wielickiego Biblioteka Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu (25.01.1939) oraz Aleksandra Sysko O technice wykonania sposobem litograficznym i offsetowym połączone z pokazem tej techniki drukarskiej (12.06. 1939). Był to ostatni referat wygłoszony przed wybuchem II wojny światowej. Aby urozmaicić spotkania, zapraszano wybitnych przedstawicieli ruchu bibliofilskiego z różnych regionów. Na zaproszenie Towarzystwa Bibliofilów do Torunia przyjeżdżały osoby znane w kręgach bibliotekarskich i księgarskich. Jednym z pierwszych gości był przyjaciel Mocarskiego, dr Stefan Demby, prezes Rady Bibliofilskiej z Warszawy, który pojawił się na spotkaniu 21 lutego 1927 roku. Z tej okazji w Ratuszu Staromiejskim uroczyście wręczono mu rękopis Adama Pługa Tajni sędziowie. 18 czerwca 1927 roku Towarzystwo gościło u siebie biskupa chełmińskiego Stanisława Wojciecha Okoniewskiego, który otrzymał w prezencie starodruk Szymona Staropolskiego Lament utrapionej Matki Korony Polskiej. W aktach archiwum Towarzystwa znaleziono odbitkę nadruku dedykacyjnego, która zawierała wykaz ówczesnego zarządu i listę członków, wśród których po raz pierwszy pojawili się dr Władysław Łaba, aplikant sądowy Zygmunt Wiśniewski oraz dr Otton Steinborn. 21 maja 1931 roku w mieszkaniu Heleny Piskorskiej odbyło się zebranie, którego specjalnym gościem był Samuel Tyszkiewicz. Wygłosił on referat o Stamperia polacca we Florencji. Z okazji jubileuszu dziesięciolecia Towarzystwa zorganizowano serię wykładów poszczególnych członków poświęconych zagadnieniu „Jak zostałem bibliofilem”. Jako pierwszy z referatem wystąpił Ignacy Dziedzic (18.12.1935), a kolejno po nim swe wspomnienia przekazywali Marian Sydow (17.02.1936), Tadeusz Pietrykowski (18.03.1936), kpt. Michał Wieliczko-Wielicki (24.09.1936), A. Zboiński (20.11.1936), A. Horzyca (19.04.1937) i Helena Piskorska (14.02.1938). Wspomnienia te miały być przygotowane również na piśmie, aby w przyszłości można było je opublikować pod wspólnym tytułem Spowiedzi bibliofilskie. Jednakże tego planu nie udało się zrealizować, ponieważ przeszkodził mu wybuch II wojny światowej, a poza tym nie wszyscy członkowie przygotowali swe referaty. Wiele uwagi Towarzystwo poświęciło Walentemu Fiałkowi, zasłużonemu drukarzowi i bibliofilowi z Chełmna, właścicielowi cennego księgozbioru regionalnego. 12 grudnia 1928 roku Tadeusz Pietrykowski wygłosił na zebraniu referat Walenty Fiałek, senior bibliofilów pomorskich, który powstał na podstawie przeprowadzonego wcześniej wywiadu. Referat ten opublikowano, a 20 grudnia 1928 r. Fiałka mianowano członkiem honorowym Towarzystwa . Po śmierci Walentego Fiałka w 1932 r., dzięki staraniom Towarzystwa, jego księgozbiór liczący około 5000 woluminów został odkupiony od rodziny zmarłego przez Starostwo Krajowe i oddany jako depozyt do Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Były to przede wszystkim książki regionalne, zwłaszcza druki toruńskie, gdańskie, chełmińskie, mazurskie i kaszubskie. Księgozbiór został skatalogowany i uporządkowany przez Andrzeja Bukowskiego w latach 1936-1939 . Opracowane karty katalogowe zostały włączone do katalogu alfabetycznego; książki pochodzące z tej kolekcji na kartach mają inicjały Walentego Fiałka (W.F.), co świadczy o odrębnym charakterze kolekcji znajdującej się w dziale Zbiorów Specjalnych. Jedną z wielu zasług Towarzystwa Bibliofilów im. Joachima Lelewela był udział w ważnej akcji przeciw sprzedaży za granicę Biblii Gutenberga, której cenny egzemplarz jest przechowywany w Bibliotece Seminarium Duchownego w Pelplinie. Biskup chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski zamierzał sprzedać w 1929 roku Biblię za granicę, by w ten sposób zdobyć pieniądze na prace remontowe w Pelplinie. Spowodowało to duży sprzeciw wielu Polaków. Dzięki wielkiemu zaangażowaniu Towarzystwa Bibliofilów, zamieszczeniu artykułów w prasie, próśb o wsparcie skierowanych do innych towarzystw, Rady Bibliofilskiej, Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego biskup Okoniewski zrezygnował ze sprzedaży Biblii. W związku z ogromnym zainteresowaniem tą sprawą powstała monografia autorstwa księdza Antoniego Liedtkego Biblia Gutenberga w Pelplinie (Toruń 1936). Dowodem wielkiego zaangażowania Towarzystwa w sprawy kultury polskiej było rejestrowanie prywatnych księgozbiorów pomorskich, przeprowadzone w 1935 r. Celem tej akcji było zgromadzenie materiałów i źródeł do stworzenia monografii prywatnych bibliotek na Pomorzu, jak również przekonanie kolekcjonerów do przekazywania swych zbiorów instytucjom publicznym. Z biegiem lat, w związku z coraz szerszym zakresem działalności zwiększała się liczba członków Towarzystwa. W 1928 roku Towarzystwo obejmowało, łącznie z zarządem, 13 osób. Wśród członków Towarzystwa pojawiły się nowe osoby, m.in. Helena Piskorska, Józef Korpała, Marcel Łukowicz oraz Ignacy Dziedzic, który został wiceprezesem. W 1935 roku przyjęto nowych członków, wśród których znaleźli się m.in. dr Aleksander Perenc, dr Jan Łukowicz, Hanna Małkowska. Natomiast sekretarz Pietrykowski został reprezentantem Towarzystwa w Radzie Zrzeszeń Naukowych i Artystycznych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej. Rada ta udzieliła Towarzystwu pożyczki na wydanie kolejnego, piątego już wydawnictwa – Dalekie łąki Bronisława Przyłuskiego. W 1936 r., kiedy liczba członków liczyła 18 osób, przyjęto jeszcze Izabellę Wolikowską i Wiktorię Helenę Mackiewiczównę, przez co po raz pierwszy osiągnięto statutową liczbę 20 członków. Pod koniec lat trzydziestych w Towarzystwie zaszło wiele zmian. Na początku 1937 r. Tadeusz Pietrykowski został wiceprezesem Sądu Okręgowego w Katowicach, a następnie tam się wyprowadził. Sekretarzem Towarzystwa został A. Zboiński. W tym też roku odbyły się tylko dwa spotkania, a rok później już tylko jedno. Pierwszym przełomowym wydarzeniem była II wojna światowa. Towarzystwo niestety musiało przerwać dotychczasową działalność. W 1939 r. Janina Przybyłowa przyjęła funkcję sekretarza Towarzystwa. Skarbnik Michał Wieliczko-Wielicki, wraz z Tadeuszem Pietrykowskim, zadecydowali o oprawieniu archiwum akt Towarzystwa w dwa tomy. Aby zachować zbiory przed zniszczeniem, umieszczono je w Książnicy Miejskiej. Od zniszczenia uratowała je pracująca tam Janina Przybyłowa. Nastąpił całkowity zastój w działalności bibliofilów. Wielu członków Towarzystwa nie doczekało końca wojny. Zygmunt Mocarski zmarł po ciężkiej chorobie na początku lat wojennych w Warszawie. Tadeusz Pietrykowski zginął w Katyniu, zmarł również ks. biskup Okoniewski.